Summa College gaat voor een major onderwijsvernieuwing

In een wereld waar ontwikkelingen razendsnel gaan, blijven sommige dingen juist verrassend lang stilstaan. Zoals de manier van toetsen in het onderwijs. Je maakt een examen en krijgt een cijfer. Wat blijkt? Dit is volgens de wetenschap niet de meest motiverende en effectieve werkwijze voor studenten. Tijd voor vernieuwing, tijd voor programmatisch toetsen. Maar hoe richt je dat nu écht goed in? Kristel Theelen en Ed Urlings van Summa College gaan samen met Popay aan de slag met een gloednieuw en uniek platform, speciaal voor programmatisch toetsen in het Mbo: Job Journey.

Ze hebben ieder een ander specialisme, maar allebei dezelfde visie op programmatisch toetsen. Kristel is bij Summa College Adviseur examinering. Dat betekent dat ze onderwijsteams ondersteunt rondom toetsing en examinering. “Binnen het Mbo is het onderwijs en de examinering heel erg gescheiden van elkaar. Mijn drive is om dat meer samen te brengen en beter op elkaar te laten aansluiten. Ik hoop dat met programmatisch toetsen te bereiken”, aldus Kristel.

Die scheiding is ook te zien in de functies, vertelt Ed. “We hebben dus examenadviseurs zoals Kristel, en ik ben onderwijsadviseur. In dit project brengen we onze expertises samen om een flinke, positieve verandering teweeg te brengen in het onderwijs.”

Examenstress en momentopnames
We herkennen het allemaal: zodra je officieel tijdens een examen of toets moet laten zien wat je in huis hebt, voel je druk. Prestatiedruk. Voor veel studenten levert dat flink wat stress op. Het gevolg? Ze presteren onder hun kunnen. Zonde van dat hele jaar hard werken! Dat kan anders, vindt Kristel. “Bij de opleiding ‘Schoonheidsverzorging’ werken studenten een paar jaar aan bepaalde vaardigheden, om uiteindelijk de handelingen goed te kunnen verrichten. Op dat moment zeggen wij dus ‘Mooi, nu mag je het ook nog op een examen laten zien, met een externe beoordelaar erbij.’ Dat levert zoveel druk op én het is een momentopname. Gaat het om wat voor reden dan ook mis, dan haal je het examen niet. Terwijl je eigenlijk allang had laten zien dat je het kon. Hoe betrouwbaar is dat ene moment?”

Brein stopt met leren
Die momentopname, het examen, staat dus te ver af van het onderwijs. Ed: “Het is ons doel om die twee elementen vloeiend in elkaar te laten overlopen. Door tijdens het leerproces meer mensen te betrekken die wat vinden van jouw kennis en kunde. Dat geeft een steviger fundament voor het nemen van een beslissing.” Maar ook op de motivatie van studenten heeft het effect. “Veel mensen hebben een fixed mindset. Zij geloven in een examen. Toetsen en cijfers zijn heilig. Een 5,5 is niet goed genoeg, een 5,6 is voldoende. Uit onderzoek blijkt echter dat het effect daarvan is dat op het moment je een cijfer voor een toets krijgt, je brein ophoudt met leren. Omdat het doel dan is behaald. We voeden met dit systeem dus die fixed mindset, in plaats van te stimuleren dat je vaardigheden continu kunt oefenen en leren. Leren is blijven doorontwikkelen”, aldus Ed.

De kracht van programmatisch toetsen
Geen klassieke examens en toetsen meer dus. Maar wat dan wel? Kristel legt het uit: “Met programmatisch toetsen geven we studenten tijdens de hele studie de kans om zichzelf te ontwikkelen en te bewijzen. Daarbij krijgen ze ook ruimte om fouten te maken. Het gaat erom dat je iets doet, feedback krijgt en ervan leert. Studenten kunnen telkens een stapje verder gaan, zonder daarop afgerekend te worden.”

Dit alles wordt visueel weergegeven in een cirkeldiagram. Ieder leeg vakje wordt tijdens de studie gevuld. “Studenten kunnen een compleet porfolio opbouwen”, vertelt Ed. “Ze verzamelen bewijzen door documenten of bestanden te plaatsen en daar feedback op te krijgen. Denk aan een vlog, podcast, peer-evaluatie, video, onderzoeksverslag of toets. De mogelijkheden zijn eindeloos. Een docent, student of stagebegeleider kan feedback geven waardoor een student zich weer verder kan ontwikkelen. Deze feedback zegt veel meer dan een cijfer. Als de student een set aan bewijzen heeft verzameld, volgt er een tussentijdse beoordeling waarbij de set wordt gewaardeerd met ‘aangetoond’, ‘deels aangetoond’ of ‘niet aangetoond’. In het diagram zien studenten en docenten zo de groei en resultaten. Ook kunnen er tussentijdse beoordelingen aangevraagd worden. Als alle competenties op eindniveau zijn aangetoond, levert de student het waarderingsportfolio in bij de besliscommissie. Deze commissie beoordeelt of het voldoet. Zo ja, dan ontvangt de student een diploma. Het mooie is dat deze flow studenten stimuleert om ieder onderdeel goed te doen. En niet pas de laatste dag voor een examen te gaan leren. Het diploma hangt niet meer af van een momentopname, maar de student heeft de hele opleiding de mogelijkheid om te laten zien wat hij of zij kan.”

Pionierende kartrekkers
Als we in Nederland naar het onderwijslandschap kijken, zien we dat programmatisch toetsen nog in de kinderschoenen staat. Universiteiten en Hbo-opleidingen gaan er al steeds meer mee aan de slag, Mbo-scholen echter nog veel minder. Kristel: “Het concept van programmatisch toetsen leeft in het land. Maar wij trekken het breder door. We gaan verder dan de meeste opleidingen durven. We hebben natuurlijk te maken met best wel stevige wet- en regelgeving rondom examineren, dus het is gedurfd om het anders te gaan doen en tegen die grens van de regels aan te schuren.” Ed vult aan: “Het lijkt een beetje een hype te worden. Ga je hier als school in mee vanuit je eigen overtuiging en visie, of omdat je erover hebt gehoord en de trend wil volgen? Bij ons is het eerste het geval en we hebben gezegd: we doen het helemaal, of helemaal niet.”

Maatwerk voor Mbo-onderwijs
De projectgroep van het Summa College heeft precies uitgedacht hoe zij programmatisch toetsen voor zich zien. Maar dan komt de volgende uitdaging; hoe ga je dat organiseren? “Zoals wij programmatisch toetsen hebben ingericht, gaan studenten tijdens hun onderwijsproces veel bewijzen verzamelen om aan te tonen dat ze een leeropbrengst kunnen laten zien”, vertelt Kristel. “Om die flow te kunnen structuren en overzicht te houden, heb je een digitaal portfolio nodig. Een systeem dat helpt ordenen en waar alles helder in beeld is. Dat bestaat gewoon nog niet. Er zijn wel partijen die iets hebben gemaakt, maar dat paste niet bij onze wensen en eisen.”

Toen kwam Popay in beeld. “We merkten dat andere aanbieders een pakket aanboden en dat konden aanpassen. Maar dat kostte dan heel veel geld en dan hadden we het nóg niet precies zoals we het wilden. Popay zei ‘wij gaan het samen met jullie bouwen, helemaal op maat’. Voor ons was dat de perfecte oplossing. Anders hadden we concessies moeten doen. Het lijkt wel alsof het onderwijs zich altijd moet aanpassen aan bestaande mogelijkheden en systemen. Nu is het andersom; wij bedenken het ideale onderwijs en dadelijk hebben we een systeem dat dat ondersteunt. En dat enorm geschikt is voor Mbo-studenten, ook heel belangrijk.”

Geen commercie, wel expertise
Een goede match dus. Maar hoe bevalt de samenwerking? “Heel goed”, zegt Ed zonder twijfel. “Je merkt dat de specialisten bij Popay het leuk vinden om mee te denken. Andere partijen zijn veel commerciëler. Bovendien werken ze snel en hebben ze zelf ook de drive om hiervan een succes te maken. Ook zijn ze proactief. Als wij iets opperen volgen ze ons niet alleen, maar komen ze met een nog betere oplossing.” Daar is Kristel het helemaal mee eens. “Popay is bereid om zelf ook te investeren en een keer iets extra’s te doen. Daarbij zijn ze heel toegankelijk en goed bereikbaar. Dat is fijn, want zo kunnen we telkens snel door. Ik vind het knap hoe snel ze zich het concept eigen hebben gemaakt. De experts van Popay begrijpen precies wat wij willen. En we hebben nog geen ‘nee’ gehoord, dat zegt genoeg.”

Op reis met Job Journey
De samenwerking gaat goed en er wordt een prachtig systeem gebouwd. Dat maakt natuurlijk nieuwsgierig: hoe ziet dat platform eruit? Kristel neemt ons mee: “Het systeem heet Job Journey, leerlingen gaan op reis. We vinden het belangrijk dat het voor studenten aantrekkelijk is om er iedere dag in te werken. Het ziet er visueel heel mooi uit.”

Ed: “Het grote verschil met andere platformen is dat dit echt op de Mbo-student geënt is. Dat is toch een andere student dan een Hbo-student. Hier zijn de teksten korter en gebruiken we heldere begrippen. Iedere student kan in Job Journey de weg goed in vinden. Bovendien is er veel ruimte om niet alleen theoretische kennis als bewijs in te dienen, maar juist ook praktische vaardigheden. Bijvoorbeeld een video waarin je laat zien welke handelingen je verricht. Iedere student vult het diagram op een eigen tempo. Je kunt dus sneller gaan of juist langzamer, wat bij diegene past. Job Journey biedt veel ruimte om het programmatisch toetsen te personaliseren, bijvoorbeeld met keuzedelen.”

Klaar voor de toekomst
In april 2023 was de eerste tekentafelsessie. Daarna is Popay gaan bouwen. Wat is de status nu? “Voor een groot deel staat het platform klaar en is het bruikbaar”, vertelt Kristel. “Studenten werken er al mee en de eerste reacties zijn positief. Zij kunnen al aan de slag met een werkportfolio, ontwikkelportfolio en tussentijdse beoordelingen. En dan gaat het diagram zich vullen met kleurtjes. Er zijn nog wel onderdelen die stap voor stap verder uitgewerkt gaan worden, dus we zijn nog in ontwikkeling.”

“Er komen regelmatig updates”, vult Ed aan. “De volgende stap is om Job Journey te koppelen aan het IT-landschap van Summa Collega. Daarbij heb ik alle vertrouwen in Popay. Ook intern zijn er nog wat hobbeltjes te nemen, collega’s moeten er mee leren werken. Een verandering doorvoeren kost tijd en is even wennen, zeker als het om onderwijs gaat waar dingen al jarenlang op dezelfde manier gaan. Maar wij gaan ervoor en hebben er alle vertrouwen in!”